Lületaşı, bor, manyezit, krom, toryum, mavi kalsedon, kil, nikel, kömür, altın, gümüş ve mermer gibi madenlere sahibiz…

Eskişehir denince ilk akla gelen lületaşı madenidir. Benzer oluşum krom ve manyezit madenlerinin de gelişimini sağlamıştır. Bu açıdan Eskişehir üçüyle bilinmektedir ancak yaklaşık 50 yıldır üretimi hızla devam eden, yüz yıldır da bilinen bor madenleri Kırka’da bulunan bor madenleri dünyada bilinen en zengin yataklardan birisidir. Dünya rezervinin yaklaşık yüzde 15’i Kırka’da bulunmakta. Dünyaya yapılan satışların da yüzde 47’sini ETİ Maden sağlarken bunun hemen hemen yarısını da Kırka sağlamaktadır.

Yüzde 15’i Eskişehir’de

Bor genel olarak cam ve yalıtım sektöründe yaygın bir şekilde kullanılan bunun yanında kimyasal sektörler de tercih edilen en önemlisi de gelecekte hidrojen yakıtının ana hammaddesi olabileceğine dönük iddialar var. Hatta ar-ge çalışmalarının bu alanda çok yoğunlaştığı bir madenimiz. Dünya bor rezervlerinin yüzde 72’si Türkiye’de. Bunun da yüzde 15’i Eskişehir’de. Yine Eskişehir’de var olan önemli bir madenimiz krom. Krom denince ilk akla gelen Mihalıççık ilçesindeki Kavak Krom Maden İşletmesi’dir. 1956’lara gider tarihi… Şu anda belki 300-350 metre derinliklerden üretim yapılıyor. Ben 30 yıldır o maden işletmesini bilen biriyim. İlk yıllarda elle vagonların itildiği bir üretim yöntemiyle çalışırken bugün yer altında bile modern taşıma araçlarının kullanıldığı işletmecilik tarzı uygulanıyor.

Manyezit yatakları

Eskişehir sanayisinde çok önemli bir yere sahip olan manyezit yataklarından bahsetmek istiyorum. Özellikle Nemli civarlarında, Mihalıççık civarlarında bulunan manyezit madenleri yaklaşık 100 yıldır bilinen, çalıştırılan madenler. Manyezit nedir? Manyezit özellikle refrakter tuğla yapımında yoğun tercih edilen bir hammaddedir. Eskişehir civarından çıkan manyezitler dünyanın en iyi refrakter tuğla yapımında kullanılabilin bir özelliği sahip olduğu için tercih edilmektedir.

Sivrihisar’da zümrüt yatağı…

Yine Eskişehir denince aklımıza Sarıcakaya, Mayıslar civarındaki mavi kalsedon ve yine Eskişehir’in birçok yöresinde yaygın opal diye tabir edilen kıymetli ve yarı kıymetli taşlardan bahsetmek istiyorum. Osmanlı arşivlerinde Sivrihisar civarında 1900’lü yıllarda zümrüt de çıkarıldığı görülüyor. Uzun süreler üretilmiş. Şu anda kaybolmuş durumda ama herkes onu aramaya devam ediyor. Madenciler o zümrüt yatağını yeniden bulmaya çalışıyorlar. Mavi kalsedona dönecek olursam dünyada Mayıslar Kalsedonu olarak bilinen, Eskişehir Kalsedonu olarak bilinen orijinal bir rengi vardır. Belki çok büyük ihracat potansiyelini sahip değil ama nadir olması önemli bir özellik.

Beylikova’da toryum

Yine Eskişehir Beylikova’da 1980’li yıllarda ilk MTA o zamanki adıyla ETİBANK’ın ortak projesi olarak araştırılmış toryum ve nadir toprak elementleri yatağı var. Üretim o yıllarda ekonomik görülmediği için gündeme alınmamış. Yaklaşık beş yıl arama çalışması sürdürülmüş. Daha sonra ekonomik olmaması nedeniyle vazgeçilmiştir. 2010 yılında dünya ticaretinde nadir toprak elementlerinin yüzde 90’ına sahip olan Çin’in dünyaya kota uygulamasıyla birlikte bir anda Beylikova nadir toprak elementleri yatağı da gündeme geldi. Beylikova nadir toprak elementleri yatağında üretim komplike olacağı için aynı zamanda toryumun da üretimi gündeme gelecektir. Toryum bugün nükleer enerji yakıtı elde edilmesinde çevre dostu olarak bilinen daha az atık bırakan bir maden özelliğine sahiptir. toryum ile birlikte 17 farklı element üretilecek. Nikel kadmiyum, selyum gibi nadir bilgisayar camlarının üretiminde kullanılan özellikle elektronik cihazların üretiminde kullanılan birçok madde var. 17 çeşit madde var. Onların üretimi gündeme gelecek.

Altın ve gümüş üretimi

Sivrihisar, Kaymaz taraflarında altın maden yatağı var. Dokuz buçuk gram ton civarında altın var. Aynı zamanda gümüş de içeriyor o yatak. Üretime geçtiler. Neden bu kadar geciktiler dersek altın üretiminde çevre sorunları önemli. Altın üretiminde siyanürle liç yapılıyor, yani siyanürle karıştırma yapılarak altının alınması söz konusu. En ekonomik teknoloji o çünkü. Bunun da çevreye yapacağı etkilerin azaltılması için birçok önlem alındı bakın 1985’lerde başlayan arama çalışmaları 2012’lerde tamamlandı ve üretime başladılar.

150 milyon ton rezerv var

Eskişehir’in bilinen bir başka madeni de yaklaşık 70-80 yıldır bilinir. Mihalıççık Koyunağılı bölgesindeki kömür yataklarıdır. Gerçi o kömür yatakları hemen Sarıyer Barajı’nın karşı kıyısında bulunan Çayıran yataklarının devamı niteliğindedir. Kömür madenleri yerin 100-110 metre derinliğindedir. İlk açılan ocaklarda nakliyat katırla yapılıyordu ama son yıllarda modern taşımacılık var. Çok önemli bir gelişme. Bir özel sektör firması bölgedeki tüm kömür ocaklarının ruhsatlarını satın alarak veya kiralayarak aynı bölgede TKİ’nin de sahaları vardır sahayı birleştirme çalışmalarına başladı. Çok yoğun sondajlarla rezervi de bir hayli geliştirdiler. Son hesaplamalara göre 150 milyon ton rezerv var. Bu rezerve güvenerek de şu anda bir termik santral kurma çalışmaları da (röportajın yapıldığı tarihte) devam ediyor. İşletme şu an için 150 civarında mühendis istihdam ediyor. İki üç bini kişiye istihdam sağlanabilir. O bölge için önemli bir yatırım olduğunu düşünüyorum.

Kil yatakları bulunmakta…

Eskişehir’de kil yatakları da bulunmakta. En eskisi Mihalıççık Koyunağılı civarındaki kil yatağıdır. Osmanlı döneminde buradan İstanbul’a çamaşır kili ya da baş kili de denen kil gönderilirmiş. Yani deterjan sanayisinin gelişmediği bir dönemde çamaşır yıkamada veya vücut temizliğinde kullanılan killer gönderilmiş. Bugün Eskişehir civarındaki kil yatakları seramik sanayisini destekleyen önemli bir hammadde konumuna dönüştü. Seramik sektörü denince Eskişehir’de gelişen en önemli sektör tuğla-kiremit sektörüdür. Özellikle Muttalıp’da yüzeyde cevherleşmiş bir buçuk metre kalınlıkta alüminyum oksit oranı yüzde 20’ler civarı olan killer tuğla-kiremit sektöründe kullanılmıştır. O nedenle tuğla-kiremit sektörü Eskişehir’in en eski sanayileşme hamlelerinden birisidir.

Süpren Mermeri…

Eskişehir’de önemli bir madencilik faaliyeti mermer sektöründedir. Süpren yöresi mermerleri dünyada bilinen çok önemli renkli mermer yataklarına sahiptir. Çok ilginç madenlerde bulunmaya başladı. Yunusemre civarında nikel madeni bulundu. Ham olarak ihraç ediliyor ama yakında rafine edilerek üretimi gündeme gelecektir. Eskişehir’in madencilik potansiyeli 700-800 milyon dolar seviyesine gelmiştir.