Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan en önemli meselelerden biri sanayileşmeydi. Birinci Dünya Savaşı yıllarında özellikle eksikliği en fazla hissedilen temel gıda maddelerinin başında şeker geliyordu. Şeker sadece sofraların değil, nesillerin sağlıklı yetişmesinde de kritik bir besin kaynağıydı. Şeker pancarının tarımsal önemi ise toprağı havalandırması, direncini artırması ve çapa tekniği sayesinde verimi yükseltmesiydi.
Türkiye’de şeker pancarı üretimi Cumhuriyetle birlikte başlamış ve hızla yayılmıştır. Avrupa’da Napolyon döneminde başlayan pancar şekeri üretiminden önce şeker kamışı kullanılmakta, Osmanlı mutfağında ise tatlandırıcı olarak kuru meyvelerden yararlanılmaktaydı. 20. yüzyılda dünya şeker endüstrisi büyük bir gelişme göstermiş; Rusya, Danimarka, İspanya ve o dönem Yugoslavya öne çıkan üreticiler arasında yer almıştır.
1933'TE TEMELİ ATILAN
Cumhuriyetin ilk yıllarında şeker üretimi milli bir meseleye dönüştü. 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde belirlenen milli sanayiye dayalı ekonomik hedefler doğrultusunda bir dizi yasa çıkarıldı. 1925 tarihli 601 sayılı yasa ile şeker üretimini teşvik etmek için vergiden muafiyetler getirildi; şeker ithalatı zorlaştırıldı ve fabrika kurmak isteyenlere çeşitli imtiyazlar tanındı.
Bu düzenlemelerle Türkiye’nin ilk şeker fabrikaları olan Alpullu ve Uşak Şeker Fabrikaları 1926’da faaliyete geçti. Bu iki fabrikanın devreye girmesiyle pancar tarımı ve şeker üretiminde önemli bir birikim oluştu. 1 Şubat 1933’te temeli atılan Eskişehir Şeker Fabrikası da bu birikimin üzerine inşa edildi.
ATATÜRK ONAYIYLA KURULDU
1932’de Eskişehir Ticaret Odası’nın hazırladığı rapor Atatürk’ün dikkatini çekti. Eskişehir’in demiryolu avantajı ve pancar üretim potansiyeli değerlendirilerek fabrikanın Eskişehir’de kurulması kararlaştırıldı. Atatürk, demiryolu bağlantısını stratejik bulduğu için projeyi bizzat onayladı ve fabrika 5 Aralık 1933’te hizmete girdi.
Bu sırada cumhuriyetin dördüncü fabrikası olacak Turhal Şeker Fabrikası’nın da temeli 1933’te atıldı ve 1934’te üretime geçti. 1935 yılında ise dört fabrika birleştirilerek Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kuruldu.
TÜRKİYE'NİN ŞEKER ÜRETİM AĞI GENİŞLEDİ
1950 seçimleriyle iktidara gelen Demokrat Parti döneminde sanayi tesislerine büyük yatırımlar yapıldı. 1950’ye kadar dört olan fabrika sayısı, 1956 yılı sonunda 15’e çıktı. Adapazarı, Amasya, Konya, Kütahya, Burdur, Susurluk, Kayseri, Erzincan, Erzurum, Elazığ ve Malatya fabrikaları bu dönemde faaliyete başladı. Daha sonraki yıllarda Ankara, Kastamonu, Afyon, Muş, Ilgın, Bor, Ağrı ve Elbistan fabrikalarının açılmasıyla Türkiye’nin şeker üretim ağı genişledi.
1989–2001 yılları arasında ise Erciş, Ereğli, Çarşamba, Çorum, Kars, Yozgat ve Kırşehir fabrikaları hizmete girerek şeker üretim kapasitesi daha da güçlendi.
15 FABRİKASIYLA ÜRETİMİ SÜRDÜRÜYOR
2000’li yıllarda Türk şeker sanayi yeniden yapılanma sürecine girdi. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. bir süre özelleştirme kapsamına alınsa da, 2021 yılında Türkiye Varlık Fonu’ndan çıkarılarak Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlandı.
Bugün Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., günlük 1.750–8.500 ton pancar işleme kapasitesine sahip 15 fabrikasıyla ülkemizin şeker ihtiyacının büyük bölümünü karşılamaya devam etmektedir. Şeker fabrikaları, Cumhuriyetin ekonomik bağımsızlık vizyonunun en somut ve kalıcı eserlerinden biri olmayı sürdürmektedir.
